قالی کاشان، در میان هنرهای دستی و بخصوص فرش دستباف جایگاه ویژه و منحصر به فردی دارد و جلوه‌گاه اندیشه‌های لطیف انسانی است.
بخش عمده آوازه قالی کاشان به بافندگان توانا و خوش ذوق آن ارتباط دارد که نسل به نسل هنر خود را منتقل کرده‌اند.
اصغر شاطری یکی از محققان فرهنگ مردم در کاشان در معرفی هنر قالی بافی در این دیار کهن، می‌نویسد: قالی شیخ صفی معروف به اردبیلی که در موزه ویکوتوریاآلبرت لندن قرار داردو در سنه 926 ه- ق بافته شده است، کار مقصود کاشانی بافنده مشهور این دیار است.
این فرش یکی از عالی‌ترین قالیهای جهان است و در کتیبه آن نوشته شده:
جز آستان توام در جهان پناهی نیست/ سر مرا به جز این در حواله گاهی نیست، عمل غلام آستان، مقصود کاشانی فی سنه 926 .
قالی معروف به شکارگاه نیز از بزرگترین قالیهای جهان ،بافته شده در این شهر است.
شاطری می‌افزاید: همچنین قالیهای معروف به چلسی و قالی گلدانی و دهها قالی دیگر که به خاطر زیبایی موجب شکوه و افتخار موزه‌های بزرگ است در کاشان بافته شده است.
قالی کاشان دوره‌های سخت و زیان باری از هجوم و فتنه افغانها گرفته تا زلزله مهیب سال 1192 را پشت سر گذاشته و با وجود کسادی و بی‌رونقی بازار و بی‌مهری و کم توجهی مسوولان در سالهای اخیر، بافندگان کاشانی همچنان برای زنده نگه داشتن این هنر تلاش می‌کنند.
اگرچه با ورودصنعت فرش ماشینی، هنر فرش دستباف در کاشان نیز دچار رکود شده، ولی هنوز در بازار تاریخی کاشان حجره‌های زیادی وجود دارد که محل تماشای بهترین قالیهای دست باف با بهترین نقشهای اصیل ایرانی است.
از بافندگان مشهور معاصر فرش دستباف می‌توان از بی بی‌فرخ افسری، محمد افسری و بانو ایمانی نام برد.
در شماره اخیر فصلنامه فرهنگ مردم کاشان در مورد پیشینه نقشه‌های قالی کاشان آمده: از تصاویر موجود بر سفال سیلک می‌توان حدس زد، احتمالا نقشه کشی در آن دوره در کاشان وجود داشته است.
طرح‌ها و نقشه‌های قالی ایرانی اکثر به نام محل بافت آنها معروف شده‌اند و قالیهای کاشان نیز از این جمله‌اند.
این مساله موجب شده تا نقشه‌ها از طرح‌ها و تنوع بیشماری برخوردار شوند، بطوریکه نقشه‌های قالی کاشان جای کاملا مشخص و برجسته‌ای در هنر ماندگار ایران دارد.
طرح‌های قالی، ریشه در فرهنگ قومی و شرایط هر منطقه دارد از جمله نقشه های قالی کاشان می‌توان از ترنج و محراب، محتشم کاشان، گلدانی و درختی کاشان، شکارگاه ، حیوانی ، بته‌جقه‌ای کاشان، سجاده‌ای کاشان نام برد.
برخی از هنرمندان رشته نقشه کشی قالی در کاشان میرزا احمد و میرزا علی اکبر نقاش، سیدرضاخان صانعی، میرزا نصرالله خان، دبیرالصنایع و نظام افسری، آثاری از خود به جا گذاشته‌اند که موجب تحسین و تقدیر مجامع داخلی و بین‌المللی است.
رنگرزی از جمله صنایع دستی مرتبط با قالی بافی کاشان است که قدمت آن با صنایع نساجی یکسان بوده‌است.
این صنعت در گذشته در بازار کاشان رونق زیادی داشته، بطوریکه در اکثر گذرگاههای بازار تاریخی‌این شهر کارگاههای رنگرزی‌فعال بوده است، اما اکنون اکثر آنها تعطیل شده و تا حدودی کار رنگرزی به شیوه سنتی منسوخ شده است.
رفوگری نیز حرفه‌ای مرتبط با قالی‌است که در گذشته در بازار کاشان از رونق زیادی داشته اما اکنون تعداد رفورگران بسیار اندک است.
رییس انجمن علمی فرش ایران و یکی از استادان با سابقه رشته‌فرش دانشگاه کاشان می‌گوید: با توجه به آثار بدست آمده در تپه‌های سیلک، سابقه فرش کاشان به ایران باستان و یکهزار سال قبل از میلاد می‌رسد.
امیرحسین چیت سازیان افزود: در دوره ساسانیان دست بافتهای کاشان به شهرت می‌رسد.
وی با اشاره به وضعیت فرش کاشان در دوره‌های بعد می‌گوید: در جریان سفر مارکوپولو سیاح ایتالیاتی که در زمان تیموریان صورت گرفته، باز موضوع فرش و مخمل خوش و نقش کاشان مطرح است.
مسوول پیگیری راه اندازی مرکز پژوهشی فرش‌ایران در دانشگاه کاشان می‌گوید:
فرش کاشان در دوره صفوی به اوج شهرت جهانی رسید، بطوریکه اولین صادرات اصلی و نظام‌مند دولتی فرش ایران در آن زمان از کاشان به سفارش پادشاه لهستان انجام گرفت.
وی از جمله دیگر فرشهای ارزشمند این دوره را فرش شیخ صفوی نام برد که با دست توانای بافنده‌ای کاشانی بافته‌شده و اکنون در موزه ویکتوریاالبرت لندن نگهداری می‌شود.
به گفته وی، فرش کاشان در دوره قاجار و پهلوی نیز همچنان مورد توجه بوده، بطوریکه تا قبل از سال،54 کاشان حرف اول را در صادرات فرش کشور می زد و اکنون نیز برغم حضور سایر رقبا و مشکلات صادرات فرش ، کاشان جایکاه خود را تا حدود زیادی حفظ کرده‌است.
چیت سازیان گفت: اگر تولیدکنندگان فرش دست باف کاشان به مسایلی همچون استفاده از مواد اولیه مرغوب، ثبات رنگ و تنوع طرح توجه کنند، جایگاه فرش کاشان بویژه در بازارهای داخلی و خارجی حفظ خواهد شد.
حسین عابدی مدیرعامل اتحادیه فرش روستایی کاشان نیز گفت: با توجه به شرایط پیش آمده و برغم برخی مشکلات، وضعیت فروش فرش دستباف کاشان از رونق بیشتری نسبت به سال گذشته برخوردار شده است.
وی،میزان تقریبی تولید فرش دست باف این شهرستان را بیش از 80 هزار متر مربع در سال ذکر کرد و گفت: از این میزان حدود 30 درصد آن صادر و بقیه در بازار داخلی عرضه شده‌است.
عابدی، افزایش قیمت فروش‌در بازار داخلی واستقبال دست اندرکاران‌به تولید فرش را از جمله شرایط مناسب برای مسوولان ذیربط جهت حمایت جدی از بافندگان فرش دست باف عنوان کرد و اظهار داشت: البته تولیدکنندگان فرش دست باف همچنان نگران گرانی مواد اولیه، هزینه‌ها و وضعیت بازار در آینده هستند.
اکنون حدود 8 هزار نفر در کاشان بویژه روستاهای این شهرستان به بافت فرش اشتغال دارند.
